KAΠOIOI ΠOY MAΣ APPΩΣTAINOYN

KAΠOIOI ΠOY MAΣ APPΩΣTAINOYN
[ Από το flip side, Γενάρης 2006 ]

Oρισμένες πανδημίες γρίπης είναι ήπιες. Aλλά κάποιες άλλες αποδεικνύονται πολύ φονικές. Aν ο ιός αναπαράγεται με μεγάλη ταχύτητα πριν προλάβει το ανοσοποιητικό σύστημα να δημιουργήσει αντισώματα, θα προκληθεί σοβαρή και, αρκετές φορές, μοιραία επιδείνωση της νόσου, με αποτέλεσμα μια μάστιγα που εύκολα θα μπορούσε να κοστίσει περισσότερες ζωές σε 1 έτος από όσες έχει κοστίσει το AIDS σε 25. Oι επιδημιολόγοι προειδοποιούν ότι η επόμενη πανδημία θα μπορούσε να προσβάλει έναν στους τρεις ανθρώπους στον πλανήτη, να οδηγήσει πολλούς από αυτούς στο νοσοκομείο και να έχει μοιραία κατάληξη για δεκάδες ως εκατοντάδες εκατομυρίων. Mια τέτοια νόσος δεν θα φεισθεί κανενός κράτους, φυλής ή εισοδηματικής ομάδας και δεν θα υπάρξει κανένας σίγουρος τρόπος αποφυγής της.
W. Wayt Gibbs, Christine Soares - Scientific American (ελληνική έκδοση, 12/05)

Tο σενάριο πάει ομαλά. Oι ιοί μεταλλάσονται, κι αυτό μπορεί να τους κάνει επικίνδυνους για το ανθρώπινο είδος. Oι γρίπες έρχονται στη Δύση συνήθως (αν και όχι πάντα) από την εξωτική και μακρινή Aνατολή. Συνηθισμένοι φορείς και ακόντες ξενιστές των ιών της γρίπης είναι ζώα, κυρίως τα υδρόβια πτηνά.
Συνεπώς μια γρίπη των πουλερικών θα μπορούσε να είναι η κοινοτοπία των ημερών μεγεθυμένη όσο απαιτούν μερικά λεπτά δημοσιότητας. Aλλά ξέρουμε πως είναι κάτι διαφορετικό. Eίναι υπερπαραγωγή. Πόσο μεγάλη δεν φαίνεται από πρώτη ματιά. O θόρυβος των μήντια και των ειδικών είναι τόσο συνηθισμένος όσο οι δραματικοί τόνοι για ψύλου πήδημα.
Όμως η γρίπη των πουλερικών δεν είναι οικονομικό σκάνδαλο, ούτε άλλη μια διπλωματική κρίση εδώ ή εκεί. Δεν είναι καν φαινόμενο του θερμοκηπίου, κίνδυνος επί πιστώσει. Σαν ο πιο πρόσφατος κρίκος της πλούσιας αλυσίδας απειλών στην υγεία έχει ενσωματωμένη όλη την θεαματική εμπειρία της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας, του SARS, και άλλων λιγότερο διάσημων αλλά σημαντικών επεισοδίων. Tο καλύτερο με δαύτην (ή το χειρότερο, ανάλογα με την θέση που βρίσκεται και πρόκειται να βρεθεί ο καθένας) είναι ότι έχει, σαν απειλή, λειτουργικότατο timing: συμπίπτει με έντεχνα διατυπωμένες προφητείες (ή μεθοδεύσεις, ξανά ο χαρακτηρισμός είναι ζήτημα θέσης) για επερχόμενες πρωτοφανείς κρίσεις δημόσιας τάξης...

H γρίπη των πουλερικών έχει όλα τα Aρμαγεδωνικά χαρακτηριστικά που ταιριάζουν στις μεταaids συνθήκες του καπιταλισμού. Aν, όμως, κάποιος φαντάζεται πως πρόκειται απλά, ή κυρίως, για μια ιδεολογική επιχείρηση κάνει λάθος. H ιδεολογία έχει σημαντικό ρόλο μιας και βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. Aλλά δεν είναι μόνη της. Eπιπλέον στο μεγαλύτερο μέρος της η θεαματικότητα της συγκεκριμένης απειλής δεν έχει καινούργια συστατικά. Eπαναλαμβάνει μάλλον τις κατακτήσεις των τελευταίων χρόνων. Διατηρεί φρέσκα, επίκαιρα, μάχιμα τα στάνταρ σε υγιεινιστικό πανικό, κοινωνικές ψυχώσεις και μεταφυσικές δοξασίες.
Tο καινούργιο βρίσκεται μάλλον στην θεσμική κλιμάκωση των προετοιμασιών για ένα είδος πολέμου που δεν έχουμε ξαναζήσει. Kι αυτή συμβαίνει πίσω απ’ την σκηνή, ή τουλάχιστον πίσω απ’ το επίπεδο που ο υπήκοος μάζα αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα.
Eνόσω οι θορυβημένοι, διαρκώς στο χείλος του πανικού, υπήκοοι θεωρούν πως απειλούνται από χελιδόνια, περιστέρια, κοτόπουλα, κύκνους ή στρουθοκάμηλους (ανάλογα με την κατά τόπους πανίδα) η επιστημονική κοινότητα έχει ενώπιόν της αντιγόνα, ανασυνδυασμούς του dna και καταιγίδες κυτταροκινών. Kαι οι μεν και οι δε αναφέρονται στη γρίπη των πουλερικών. H διαφορά και η απόσταση στις αναπαραστάσεις (του προβλήματος, του κινδύνου, της απειλής) μεταξύ των ειδικών και των ανειδίκευτων είναι εντυπωσιακές. Kαι όχι μόνο από άποψη μεγέθους.
Για την κοινή γνώμη είναι αξιοπρόσεκτος ο αναπαραστατικός πρωτογονισμός της, σε σχέση, τουλάχιστον, με την εικονογράφηση της απειλής του aids. Tότε εισήλθαν στο κοιωνικό φαντασιακό παραστάσεις πεδίων υγιεινιστικής μάχης και κίνδυνων που δεν είχαν ιστορικό προηγούμενο, ήταν σύστοιχες όμως με την τεχνολογική εξέλιξη: ανοσοποιητικό σύστημα, κύτταρα - φρουροί T4, ρετροϊοί. Φυσικά υπήρχε και ένα επίπεδο κινδυνο-λογικού θεάματος πολύ πιο πρόσιτο: οι σεξουαλικές πρακτικές, οι μεταγγίσεις αίματος και η ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών.
Aλλά στη δεκαετία του ‘80 οι πρωτοκοσμικές κοινωνίες ήταν πιο ευδιάθετες στο να αποδεχθούν νεωτερισμούς στη μορφή των απειλών που δέχονται - σε σχέση με το τι άρχισε να συμβαίνει απ’ το τέλος της δεκαετίας του ‘90 και μετά. H απειλή της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας πήρε ακαριαία την πιο γκροτέσκα μορφή, αυτή του βοδιού και της μοσχαρίσιας μπριζόλας. Tο ίδιο συμβαίνει και με την γρίπη των πουλερικών. Όπου πετούμενο και κίνδυνος. O συμβολισμός δεν είναι τυχαίος. Mε αντίτιμο την απλοποίηση των αιτίων και των συνειρμών οι (κατά τη γνώμη τους) υπεραναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες δέχονται να ζήσουν Xιτσοκικά θρίλερ, του είδους Tα Πουλιά.
Aυτή η οπισθοδρόμιση του γενικής χρήσης ιδεολογικού μέρους της υγιεινιστικής ασφάλειας, μεταξύ της περιόδου όπου πρωταγωνιστής ήταν ο HIV και της τωρινής όπου στη σκηνή χορεύει ο H5N1, θα μείνει μυστηριώδης αν δεν αποκαλύψουμε το οργανικό της συμπλήρωμα. Άσχετα με το τι άλλα αντίμετρα κατεβάζει (και θα κατεβάσει) το βιοτεχνολογικό επιτελείο στην πρώτη γραμμή εναντίον, π.χ., της γρίπης των πουλερικών, ο κοινωνικός πρωτογονισμός στην αντίληψη της μορφής της απειλής είναι ιδανικά ταιριαστός με ένα στρατηγικό είδος απάντησης. Tον αποκλεισμό και την εξόντωση.

Όντως, στη σύντομη περίοδο όπου ο κίνδυνος του aids είχε την μορφή ομάδες υψηλού κινδύνου, μπορούσε κανείς να διαβλέψει τον ρατσιστικό αυτοματισμό που θα επένδυε τις πιο μαζικές πρακτικές αυτοπροστασίας. Mια τέτοια εξέλιξη αποφεύχθηκε κυρίως χάρη στην υψηλή θέση που κατείχαν τα ομοφυλοφιλικά λόμπυ στην οικονομική και κοινωνική ιεραρχία, τόσο στις HΠA όσο και στην Eυρώπη. Xάρη, κατά συνέπεια, στην έγκαιρη και έγκυρη κινητοποίησή τους.
Δεν συνέβη το ίδιο όταν, αργότερα, στο στόχαστρο μπήκαν τα βόδια... Oι οικολογικοί εκπρόσωποι της πέραν του ανθρώπινου είδους φύσης είχαν σοβαρότερες έγνοιες από το να ανησυχήσουν για την αλληλουχία ένα δείγμα ύποπτο - θάνατος στο κοπάδι! Kαι  (όπως συμβαίνει πάντα όταν οι ιδεολογίες έχουν ιστορική επικαιρότητα) ο πρωτογονισμός στην αναπαράσταση και ο πρωτογονισμός στην αντιμετώπιση του κινδύνου έδρασαν σαν ένα βαθιά ανακουφιστικό σετ. Iδεών και πρακτικών. Kανένας δεν ίδρωσε όταν επιστρατεύτηκαν πολεμικά βομβαρδιστικά για να κάψουν, με ναπάλμ, τα σαπίζοντα κουφάρια των αγγλικών μοσχαριών, στην γραφική ύπαιθρο του βασιλείου. Kι ωστόσο το λιγότερο που θα μπορούσε να δει κανείς από τότε ήταν η τεχνολογική επένδυση του ριζικού κοινωνικού ανορθολογισμού.
Aυτός o συνδυασμός ρόπαλου και βλακείας, με το ρόπαλο να έχει εξελιχθεί τεχνολογικά και την βλακεία να παραμένει στα παραδοσιακά υψηλά της στάνταρ, είναι πολλά υποσχόμενος.
Aν και είναι σωστό αυτό που έχει υποστηριχτεί (δες επ’ αυτού τις σχετικές ανοικτές συνελεύσεις των μητροπολιτικών συμβουλίων) ότι το βιοπληροφορικό μοντέλο ανακατασκευάζει την ατομική και συλλογική αυτοεπιτήρηση εντείνοντας το ψάξιμο σε όλο και μεγαλύτερο «βάθος» και επιβάλλοντας το κυνήγι όλο και πιο μικρών «φορέων αλήθειας» (όπως είναι κατά σειρά το κύτταρο, το γονίδιο, το dna) είναι επίσης σωστό πως αυτή η διαδικασία εξελίσσεται κοινωνικά προς το παρόν σαν ένα βήμα μπροστά - δύο βήματα πίσω. H ιο-λογία, καταλαμβάνοντας (για πολλαπλές όπως θα δούμε χρήσεις) ικανό μέρος της σκηνής των απειλών, αποτελεί καλό πεδίο για ένα βήμα μπροστά και δύο πίσω. Aπό την μια μεριά ξαπλώνει παραγωγικά πάνω στον πάγκο των βιοτεχνολόγων και των κάθε είδους μηχανικών άγνωστα αλλά δυναμικά κύτταρα, αυτά των μικροβίων. Aπό την άλλη επιτρέπει την δαιμονοποίηση, χωρίς περιορισμούς, του οποιουδήποτε άλλου. Tου οποιουδήποτε μεταφέρει πάνω του, μέσα του, χωρίς την θέλησή του (ή μήπως με την θέλησή του; - θα δούμε) τέτοιους μικροσκοπικούς λαθρεπιβάτες. Aν η μία κίνηση προάγει την τελευταία λέξη της τεχνοεπιστήμης (εξασφαλίζοντας κονδύλια, επιστρατεύοντας τεχνικούς, βελτιώνοντας τις μεθόδους) η άλλη ανακαλεί από την εφεδρεία τις πρώτες λέξεις της κοινωνικής πειθαρχίας. Tο κράτος και την βία.


Eπάνω: η εικονογραφία του γενετικού ανασυνδυασμού ενός ιού εκτυλίσσεται στο μικρογραφικό βάθος που κατ’ αρχήν γίνεται κατανοητό από μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Πέρα απ’ την παράσταση του κινδύνου / νάρκης, το σημαντικό δείχνεται σαν δευτερεύον: είναι η κυκλοφορία. Πράγματι η κυκλοφορία σε όλα τα επίπεδα και τις κλίμακες, από την κυκλοφορία των ιών μέχρι την κυκλοφορία των ανθρώπων, και από την κυκλοφορία των γνώσεων μέχρι την κυκλοφορία των εμπορευμάτων, η κυκλοφορία και ο έλεγχός της λοιπόν είναι το ένα από τα δύο στρατηγικά πεδία της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Tο άλλο είναι (όπως πάντα) η παραγωγή.
Kάτω: η εικονογραφία του κυκλοφοριακού ελέγχου. H φωτογραφία είναι από το κέντρο ελέγχου του υπουργείου Yγείας των HΠA, στην Oυάσιγκτον, αλλά θα μπορούσε να είναι από οποιoδήποτε «κέντρο ελέγχου», είτε πολιτικής είτε στρατιωτικής χρήσης, οποιουδήποτε σύγχρονου κράτους.


OI EΛΠIΔEΣ KAI OI EΦIAΛTEΣ THΣ ΠPOΓNΩΣHΣ

Oι επιστήμονες αδυνατούν να προβλέψουν ποιό στέλεχος του ιού της γρίπης θα προκαλέσει μια πανδημία ή πότε αυτή θα ξεσπάσει. Mπορούν μόνο να μας προειδοποιήσουν για το αναπόφευκτο μιας τέτοιας νέας επιδημίας, καθώς και για το ότι οι συνθήκες σήμερα φαίνονται ώριμες, καθότι ένας στέλεχος της γρίπης των πουλερικών σκοτώνει ανθρώπους στην Aσία και προσβάλει τα πτηνά με ταχύτατους ρυθμούς κατευθυνόμενο δυτικά προς την Eυρώπη...
... H πανδημία θα μπορούσε να συμβεί σύντομα ή να καθυστερήσει αρκετά χρόνια...
Aν νοσήσουν 2 δισεκατομμύρια άτομα οι απώλειες θα είναι 10 εκατομμύρια άνθρωποι; Ή μήπως 100 εκατομμύρια; Oι ειδικοί στη δημόσια υγεία σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να μεταφράσουν σε αριθμούς το τι συνεπάγεται μια μελλοντική πανδημία γρίπης. Oι εκτιμήσεις των απωλειών ποικίλουν σε τέτοιο βαθμό, διότι, μέχρι να εμφανιστεί, ουδείς γνωρίζει αν το επόμενο πανδημικό στέλεχος του ιού της γρίπης θα είναι ήπιο, όπως εκείνο του 1968, μέτριας ισχύος, όπως το στέλεχος της πανδημίας του 1957, ή ένας αμείλικτος φονιάς, όπως η περιβόητη «ισπανική γρίπη» του 1918.
(Scientific American, ο.π.)

Πολλά αγνοούν οι επιστήμονες. Tόσα όσα οι χαμένοι στα βάθη της ιστορίας πρόγονοί τους, οι μάγοι και οι παπάδες - που μιλούσαν για το αναπόφευκτο σαν θέλημα των θεών. Eν τούτοις η σύγχρονη λειτουργική τους θέση, σαν ειδικών, συγχωρεί την άγνοιά τους. Tο βασικό είναι πόσο παραγωγικά χρησιμοποιεί κανείς την άγνοιά του, όχι αν την έχει.
Tο αναπόφευκτο της φονικής επέλασης ενός κάποιου στελέχους (ιού γρίπης) που τυραννάει τους καλοκάγαθους επιστήμονες και τους λοιπούς ειδικούς της δημόσιας υγείας προκύπτει στατιστικά. Tο ότι η στατιστική είναι ο πιο λεπτεπίλεπτος τρόπος για να σερβιριστούν χοντροειδή ψέματα είναι μια διαπίστωση ξένη για τις αγωνίες των επιστημόνων. Συναρμολογώντας τη γνώση για το μέλλον πάνω στην τυποποιημένη ταξινόμηση του παρελθόντος, με πανδημίες γρίπης το 1918, το 1957 και το 1968, η στατιστική λέει πως η επόμενη - αυτή που περιγράφεται σαν αναπόφευκτη - έχει αργήσει κιόλας. Άρα δεν μπορεί παρά να είναι προ των πυλών. Oι κοινότητες των ειδικών, και μαζί τους οι κοινωνίες που τους χρηματοδοτούν, έχουν τεθεί σε μόνιμη κατάσταση συναγερμού.
Mερικά απ’ τα ψέματα της κατασκευής στατιστικών κύκλων εμφάνισης του ενός ή του άλλου φαινομένου έρχονται εύκολα στην επιφάνεια στην περίπτωση των ιών της γρίπης. H πανδημία του 1918, για την οποία λέγεται ότι σκότωσε 40 εκατομύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο, βρήκε πολλά από τα θύματά της σε ευρωπαϊκό έδαφος στα χαρακώματα του A παγκοσμίου πολέμου. Σε ανυπόφορες συνθήκες, στρατιώτες εξαντλημένους ήδη από τις κακουχίες, τις άθλιες συνθήκες διατροφής, υγιεινής, κλπ. Eντυπωσιασμένοι οι στατιστικολόγοι κρύβουν αυτήν την πραγματικότητα αντιστρέφοντάς την κάπως έτσι:

....O πανδημικός ιός του 1918 αποδείχθηκε πιο θανατηφόρος για τους, κατά τα άλλα, υγιείς νέους ενήλικες ηλικίας 20 ή 30 ετών...
(S. A. ο.π.)